Orzeczenie obowiązku naprawienia szkody a dochodzenie roszczeń odszkodowawczych na drodze cywilnej
23 kwietnia 2016 r.
Na tle tak ukształtowanych regulacji prawnych pojawia się jednak pytanie o powagę rzeczy osądzonej, o której mowa w art. 366 KPC, dająca się zauważyć na tle przepisów prawa cywilnego i karnego. Nie da się bowiem zaprzeczyć, iż w przypadku występowania pochodzących od sądu karnego i cywilnego sądowych tytułów egzekucyjnych dotyczących obowiązku naprawienia tej samej szkody wyrządzonej przestępstwem, pojawia się pytanie o kwestię podwójnego wyegzekwowania odszkodowania od sprawcy szkody. Problematycznie jawi się także kwestia wpływu istnienia wcześniejszego prawomocnego wyroku karnego orzekającego o tego rodzaju środku probacyjnym na możliwość dochodzenia przez pokrzywdzonego naprawienia szkody w odrębnym postępowaniu cywilnym.
Odpowiedzią na powyższe rozważania jest wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2015 roku, sygn. akt V CSK 379/14, w którym to Sąd pochylając się nad powyższymi kwestiami zważył, iż pokrzywdzonemu przysługuje prawo do wytoczenia przez niego powództwa cywilnego o naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem, niezależnie od tego, czy przeciwko sprawcy przestępstwa zostało wszczęte lub toczy się postępowanie karne. W świetle przepisów kodeksu karnego i kodeksu postępowania karnego, w wyroku skazującym sprawcę przestępstwa sąd karny może orzec o roszczeniach cywilnoprawnych związanych ze szkodą będącą jego skutkiem z urzędu lub z inicjatywy pokrzywdzonego. Może rozstrzygnąć o powództwie cywilnym wniesionym przez pokrzywdzonego jako powoda cywilnego (powództwie adhezyjnym), orzec o odszkodowaniu z urzędu, o nawiązce, obowiązku naprawienia szkody jako środku karnym lub jako środku probacyjnym; może także orzec o zadośćuczynieniu za doznaną krzywdę.
Sąd w uzasadnieniu powyższego wyroku podniósł, rozstrzygając powyższe wątpliwości, iż czym innym jest przesłanka powagi rzeczy osądzonej, o której mowa w art. 366 KPC, a czym innym dająca się zauważyć na tle przepisów prawa cywilnego i karnego, kwestia możliwości występowania pochodzących od sądu karnego i cywilnego sądowych tytułów egzekucyjnych dotyczących obowiązku naprawienia tej samej szkody wyrządzonej przestępstwem oraz kwestia wpływu istnienia wcześniejszego prawomocnego wyroku karnego orzekającego o tego rodzaju środku probacyjnym na możliwość dochodzenia przez pokrzywdzonego naprawienia szkody w odrębnym postępowaniu cywilnym.
Sąd wprawdzie stwierdził, że zgodnie z ugruntowanym w orzecznictwie Sądu Najwyższego poglądem, tożsamość przedmiotu uprzedniego orzeczenia oraz kolejnego powództwa, wyklucza możliwość jego merytorycznej oceny i uzasadniająca odrzucenie pozwu. Zachodzi bowiem w tych przypadkach jednakowa podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia zapadłego wcześniej między tymi samymi stronami (vide: postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 9 czerwca 1971 r., II CZ 59/71, OSNCP 1971, Nr 12, poz. 226; z dnia 25 sierpnia 1998 r. I PKN 266/98, OSNP 1999, Nr 17, poz. 554; z dnia 3 lutego 2010 r., II CSK 414/09, nie publ; z dnia 11 lutego 2011 r., I CSK 277/10; z dnia 8 kwietnia 2011 r., II CSK 493/10, Biul. SN 2011, nr 6, str. 11-12; z dnia 26 stycznia 2012 r., I UK 301/11). Jednakże Sąd podkreślił, iż rozstrzygając o roszczeniu cywilnym zgłoszonym przez pokrzywdzonego do sądu cywilnego sąd nie orzeka ponownie o tym samym roszczeniu, między tymi samymi stronami i na tej samej podstawie faktycznej i prawnej co sąd karny w wyroku skazującym pozwanych za przestępstwo, ponieważ, sąd karny nie osądza roszczenia cywilnoprawnego zgłoszonego przez pokrzywdzonego, a jedynie zastosowuje, w ramach przysługującej mu władzy, przewidziany przepisami kodeksu karnego fakultatywny środek probacyjny o charakterze kompensacyjnym, prewencyjnym, wychowawczym i mobilizującym skazanych.
Skonstatować zatem należy, iż mimo możliwości powstania w sytuacji dochodzenia roszczeń odszkodowawczych wynikających z przestępstwa na drodze cywilnej po wydaniu wyroku karnego nakładającego obowiązek naprawienia szkody, dwóch tytułów egzekucyjnych (jednego w postaci wyroku sądu cywilnego i drugiego w postaci wyroku sądu karnego po upływie wyznaczonego skazanemu terminu naprawienia szkody) nie istnieje niebezpieczeństwo podwójnego wyegzekwowania odszkodowania od sprawcy szkody z uwagi na przysługujące dłużnikowi instrumenty ochronne, w szczególności powództwo przeciwegzekucyjne. Z całą pewnością nie można przyjąć, że przepisy prawa karnego mogą niweczyć lub utrudniać dochodzenie przez pokrzywdzonego przestępstwem przysługujących mu uprawnień cywilnoprawnych, mających oparcie w przepisach kodeksu cywilnego o czynach niedozwolonych, szczególnie należy podkreślić i nie występuje w tych sytuacjach powaga rzeczy osądzonej.
Anna Bączkowska
radca prawny
Skontaktuj się z nami:
tel. (+48) 61 307 19 19
e-mail: office@rpwe.pl
